رفتار قزل آلا

داشتن درك درست از رفتار قزل آلا بسيار براي ماهيگيران اهميت دارد. اين درك و شناخت پتانسيل يك روز خوب و موفق ماهيگيري را تا حد بسيار زيادي فزوني مي بخشد. يك كليد با ارزش براي افزايش موفقيت در ماهيگيري، اين است كه هر چه مي توانيد در مورد رفتار قزل آلا اطلاعات كسب كنيد، مثلا بفهمید حس هايشان چطور عمل مي كند، عادات غذايي شان چگونه است و...

براي رسيدن به اين دانش، بگذاريد ابتدا نگاهي به روانشناسي قزل آلا بيندازيم. همان طور كه گفته شد، قزل آلاها از خانواده سالمون هستند. اين بدين معناست كه آنها ابتدا بخشي از خانواده ي سالمون بوده اند، کم کم به شكل قزل آلاهاي امروزي در آمده اند و در عين حال حس هاي مخصوص به خود را پيدا كرده اند. برخلاف نظرات برخي، قزل آلاها موجودات بسيار پيچيده اي هستند.

حس هاي قزل آلا

قزل آلاها حس هايي استثنايي دارند كه شامل بينايي، بويايي، شنوايي، چشايي و لامسه مي شود. بعضي از ماهيگيران به شوخي مي گويند قزل آلاها حس ششم دارند و نزديك شدن ماهيگير را حس مي كنند. در هنگام تغذيه، با اينكه تمام حس ها به كار گرفته مي شوند، بينايي نقشي اساسي دارد.

اينطور فكر كنيد كه قزل آلاهاي مسن تر، عاقل تر و بزرگ تر، به شكل تصادفي به اینجا نرسیده اند، بلكه به لطف حس هاي قوي شان بوده كه هر کدام يك ماهي بالغ شده اند. چيزي كه هر بار ماهيگيري را تبديل به يك تجربه ی موفقيت آميز مي كند، خواندن ذهن ماهي و پيدا كردن دركي عميق از حواس پنج گانه آن است. اين دقيقا همان اطلاعاتي است كه به شما كمك مي كند با فكر كردن مثل ماهي، موقعيتش را شناسايي كنيد و با روشي علمي به آن دست يابيد.

 Refraction(قانون Snell)

طبق ديكشنري، refraction (شکست) يعني شكست يا بازگشت هنر موجي مثل نور، در هنگام عبور از يك شيء به شيء ديگري با چگالي متفاوت. اين مساله توسط Willebrord Snell كشف شد. وقتي نور به سطح آب بر خورد مي كند، مي شكند، تغيير سرعت مي دهد و يك پنجره ي انكساري (Refractive Window) به وجود مي آورد كه قزل آلا از طريق آن مي تواند بالاي سطح‌آب و محيط خارج آن را مشاهده كند.

وقتي نور تحتت زاويه ی 10 درجه افقي به آب وارد مي شود، در صورتی كه با زاويه اي عمودي در حدود 48 درجه ی عمودي به سطح آب برخورد كند، مي كشند. نوري كه تحت زاويه كمتر از 10 درجه افقي وارد‌آب شود ناچيز است و ديد ماهي را به محيط بيرون مي بندد و نوري با زاويه ی بيشتر از 10 درجه ی افقي شكستش كم و کم تر مي شود تا به حد عمود مي رسد. نوري كه مستقيما از بالا وارد آب مي شود نمي شكند. مثلا اگر در حالتي كه آب كاملا ساكن است يك پرنده ی شكاري درست بالاي سر ماهي باشد، او مي تواند به وضوح پرنده را ببيند.

اگر يك مقطع عرضي دو بعدي از محيط اطراف را در نظر بگيريد متوجه مي شويد يك منظره ی 160 درجه اي در بالاي آب به صورت يك پنجره مخروطي با زاويه ي 96 درجه فشرده مي شود. در اين حالت، فشردگي زياد باعث تاري ديد مي شود.

بنابراين با اينكه اجسام، پهن و كوتاه به نظر ماهي ها مي رسند آنها مي توانند ماهيگير و اجسام را در بالاي خط آب ببينند. يك مثال خوب براي توجيه پنجره ی انكساري اين است كه خود را به حالت ايستاده در بيرون آب در یک روز روشن و آفتابي تصور كنيد. اگر بخواهيد مستقيما به بالاي سرخود و آسمان نگاه كنيد، در رنگ آبي آسمان انفصالي ديده مي شود (يك حفره كه اجازه مي دهد تاريكي فضا و ستارگان دوردست را ببينيد). اين شبيه آن چيزي است كه قزل آلا در حال نگاه به سطح آب از درون پنجره ی انکساری مي بيند.

وقتي ماهي يك شكارچي يا ماهيگير را در حال نزديك شدن می بيند احساس نگراني مي كند و اولين عكس العملش بي حركت ايستادن به حالت استتار است، اما در صورتي كه شكارچي خيلي نزديك شود مي گريزد. پس با احتياط نزديك شويد و به ياد داشته باشيد نزديك ماندن به سطح زمين (در ارتفاعي پايين) مهم است، چرا كه هر نوري با زاويه كمتر از 10 ناچيز است و برای ماهی نقطه ی كور ايجاد مي كند. حتي اگر از كنار ساحل ماهيگيري مي كنيد، زانو زدن  يا نشستن بهتر از ايستادن است. هرچه پايين تر باشيد كمتر قابل ديد هستيد.

در حالي كه ماهي به سطح آب نگاه مي كند، هر چیزی كه آن طرف پنجره باشد را نمي بيند. محوطه ی اطراف پنجره، آينه ناميده مي شود. آينه، نوري كه از كف بستر نهر يا رود مي آيد را منعكس می کند و به طرف سطح‌آب بر مي گرداند.

سعي كنيد خود را به حالت خوابيده در كف آب و در حال نگاه به پنجره ی انکساری تصور كنيد. هرچيزي در اطراف اين پنجره، انعكاسي از اجسام كف آب است. بنابراين، به خاطر ذات انعكاسي آينه، ماهي قادر نيست چيزهايي كه خارج از پنجره انكساري سطح واقع شده اند را مشاهده كند. علاوه بر اين، قزل آلاها مي توانند انعكاس هر موجود غوطه ور يا شبه غوطه ور كه به سويشان مي آيد را با نگاه به پنجره ی انكساري ببينند.

بين پنجره و آينه، طيفي از نور وجود دارد. وقتي نور خيلي فشرده مي شود طيف باريكي از رنگ هاي رنگين كمان تحت عنوان دايره ی Snell را ايجاد مي كند كه پنجره ی انكساري را از آينه متمايز مي كند. يك تصور غلط اين است كه اگر طعمه در دايره ی Snell واقع شده باشد، به خاطر این طيف نور هرگز توسط ماهي ديده نمي شود. در حقيقت وقتي قزل آلا از سطح تغذيه مي كند، قادر است با استفاده از اين طيف نور، ديد خود نسبت به شيء شناور سطح را تقويت كند.

هرگاه سطح آب توسط يك جسم خارجي مي شكند، طيفي از نور از محل شكست ناشي مي شود. اين طيف نور در آينه، ماهي را از حركت جسمي بر روي سطح آگاه  و به او در پيدا كردن غذاهاي موجود در سطح كمك مي كند.

بینایی قزل آلا

در طول نسل هاي متمادي از زمان ظهور قزل آلا، بينايي آنها پيشرفته تر شده است. ماهيگيران مجرب عقيده دارند حس بينايي در درجه ی اول به منظور تغذيه به كار مي رود (اگر چه چهار حس ديگر نيز در اين زمينه نقش دارند). به گفته ی لئونادر ام رايت، مولف كتاب The ways of the trout قزل آلاها اساسا اما نه انحصارا از چشمان خود براي تغذيه بهره مي جويند.

بين چشم انسان و قزل آلا چند شباهت وجود دارد (هر دو قرينه، عنبيه و عدسي دارند) و در چشم هر دو، سلول هاي حساس به نور (به نام Rods و Cones) ديده مي شود.

براي بهبود بخشيدن به شيوه ی ماهيگيري تان، آگاهي از نحوه ی كار كردن سيستم بينايي قزل آلا اهميت اساسي دارد. قزل آلا با استفاده از ديد تك چشمي (monocular) از وجود اشياء در هر دو طرف بدنش آگاه مي شود و مي تواند به طور همزمان هر دو طرف رودخانه را به طور مجزا زير نظر داشته باشد. وقتي ماهي از وجود غذا يا يك شكارچي آگاه مي شود، قادر است با بهره جويي از ديد دو چشمي (binocular)، هر دو چشم را متمركز كند و فاصله ی اجسامي كه از جلو در حال نزديك شدن هستند را تشخيص دهد.

اين توانايي قزل آلا در استفاده از ديد تك چشمي و دو چشمي همان دليلي است كه ماهيگيران را بر آن مي دارد با احتياط زياد به آن نزديك شوند.

يادتان باشد آنها نقطه كور هم دارند، يكي درست پشت بدن و ديگري زير آن و به همين علت ماهيگيري در بالاي جريان بسيار موثر است. از آنجايي كه قزل آلاها در اكثر موارد در بالاي جريان به سر می برند، اين نقاط كور براي ماهيگيران امتيازي است تا وجودشان توسط ماهي تشخيص داده نشود. اگر ماهيگير پشت نقطه كور ماهي قرار گيرد، Spinner در حالي كه ماهي سرش به طرف بالاي جريان به سوي جريان متمايل است در جلوي آن پرتاب مي شود.

قزل آلاها همچنين توانايي غريبي در ديدن نورهاي خيلي ضعيف دارند. طبق كشفيات Clerk Maxwell James چشم انسان دريچه ی ديافراگمي 2 دارد، در حالي كه دريچه ی ديافراگم قزل آلا 1.2 است. هرچه دريچه ی ديافراگم كوچك تر باشد، نور بيشتري به چشم مي رسد و هرچه نور بيشتري به چشم برسد، توانايي آن در ميزان نور پايين تر افزايش مي يابد. اين يعني اینکه قزل آلا نسبت به انسان در نورهاي ضعيف تر بهتر مي تواند ببيند.

مساله ی جالب ديگر اين است كه قزل آلا با ترکیب ديد تك چشمي و دو چشمي، مي تواند اشياء يا شكارچياني كه در زاويه ی حدود 320 درجه در اطرافشان حرکت رفت و برگشتي دارند را تشخيص دهد، در حالي كه اين توانايي در انسان (در حالي كه رو به جلو ايستاده) محدود به 180 درجه است. تركيب اين توانايي با ديدي كه ماهي مي تواند از طريق پنجره ی انكساري نسبت به سطح آب داشته باشد، ميدان ديد ماهي را بسيار وسيع مي كند.

هر چه ماهي در سطح پايين تري در آب باشد، با استفاده از پنجره ديد بيشتري از دنياي بيرون آب مي تواند داشته باشد. بنابراين قزل آلاهایي كه در عمق بيشتري در حوضچه هاي عميق تر قرار دارند، نسبت به آنهايي كه در آبهاي كم عمق هستند مقدار بيشتري از سطح را مي بينند.

اين هشداري براي ماهيگيرهاست تا وقتي به حوضچه هاي عميق تر نزديك مي شوند خيلي محتاطانه عمل كنند، چون در عمق بيشتر ديد قزل آلا از دنياي سطح و بيرون آب بهتر مي شود. حواستان باشد ديده نشويد، چون ماهي هاي مسن تر و بزرگ تر در چنين حوضچه هايي ساكن مي شوند.